تعیین مهریه به عنوان نشانه و رمز صداقت در خواستگارى و پشتوانه اى جهت بقاى زندگى

مهریه ، محصول تدبیر ماهرانه اى است که در متن آفرینش براى تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آنها به کار رفته است ، و در واقع پشتوانه اى است براى احترام به حقوق زن و جبران خسارت او.

در قرآن کریم ، از مهریه به عنوان ((نحله )) (هدیه و بخشش ) نام برده شده ⁽¹⁾ و نشانه اى است براى صداقت مرد و خواستگارى (پیشنهاد همسرى به زن ) و ابراز علاقه و احترام قلبى به او.

((محمد بن سنان )) گوید: حضرت رضا (علیه السلام ) در جواب مسائل من نوشت :

علة الامهر و وجوبه على الرجل ولا یجب على النساء ان یعطین ازواجهن لان على الرجل مونة المراءه ، لان المراءة بایعة نفسها والرجل مشترى ، ولا یکون البیع الا بثمن ولا الشراء بغیر اعطاء الثمن ، مع ان النساء محظورات عن التعامل والمتجر، مع علل کثیرة .⁽²⁾ 

((علت وجوب مهر، براى مردان و عدم وجوب آن بر زنان از این جهت است که هزینه زندگى به عهده مردان است و نیز زن در حقیقت خود را به مرد مى فروشد و مرد خریدار آن است و خرید و فروش بدون ثمن معنى ندارد، علاوه بر اینکه زنان از معاملات و داد و ستد نیز ممنوع هستند)).

هیچکس حق ندارد با همسرى ، بدون مهر (کم باشد یا زیاد) ازدواج کند ((مهر یکى از حقوق واجبى است که با برقرار شدن پیمان ازدواج به ذمه مرد تعلق مى گیرد و او ملزم به پرداخت آن است مگر اینکه زن تاءخیر در پرداخت را بپذیرد)).⁽³⁾ 

مهریه ، هدیه اى است از سوى مرد به زن در جهت دوام زندگى مشترک خانوادگى و این هدیه نه عنوان خرید بهاى زن را دارد، نه قصد خرید خدمات او بلکه وثیقه اى است اطمینان آور، پشتوانه اى است براى بقاى زندگى زن ، بیمه اى است در برابر خطرات احتمالى ، عامل بازدارنده و ترمزى است در برابر تمایلات مرد نسبت به جدایى و طلاق ، دلیل بارزى است براى تکریم و ابراز محبت نسبت به زن ، نشانه اى است از وفادارى و قبول مسئولیت نسبت به زندگى آینده .

مهریه مى تواند تا حدى خسارت اقتصادى زن را در صورت جدایى جبران کند. مى دانیم زنانى که از شوهر خود طلاق مى گیرند، مخصوصا با گذشت قسمتى از عمر آنها و از دست رفتن سرمایه جوانى و شادابى ، امکانات کمترى براى ازدواج دارند تا مردان . شارع مقدس اسلام براى مهریه ، مقدار معینى مشخص نکرده و نوع خاصى قائل نشده ، از امورى که تنها جنبه معنوى دارد، مانند تعلیم قرآن گرفته تا مهریه اى مختلف مادى را شامل مى شود، چرا که شرایط به حسب افراد و مکانها و زمانها مختلف است .⁽⁴⁾ 

در اسلام مقدار مهر بسته به توافق دو همسر دارد و در روایات تاءکید شده که مهر را سنگین قرار ندهند زیرا زنانى که فقط با تعیین مهرهاى سنگین و شرایط مالى سخت حاضر به ازدواج مى شوند، ((شوم )) و ((بى برکت )) شمرده شده اند.⁽⁵⁾ 

عوامل افزایش مهریه در میان مردم عبارتند از:

1 - رقابت و چشم و هم چشمى

2 - غلبه روح مادى گرى و اصالت دادن به ارزشهاى مادى

3 - عدم اعتماد متقابل دو همسر یا خانواده آنها

خاطره اى از شهید محراب آیت الله مدنى ⁽⁶⁾ 

داماد مرحوم شهید مدنى گوید:

یکى از نکات اخلاقى و آموزنده که از ایشان به خاطر دارم و شاید براى اهلش مفید و نافع باشد، مساءله شرط ایشان در هنگام عقد ازدواج دخترشان بود، برخلاف معمول همه که شرط و شروط در هنگام عقد نوعا روى مسائل مادى دور مى زند... ولى ایشان مقید بودند که دامادهایشان طلبه درس خوان و به ظاهر متقى باشند و تنها شرطى که با اینجانب کردند، این بود که یک دوره رساله توضیح المسائل را به خانواده ام درس ‍ بدهم .⁽⁷⁾ 

قرار دادن مهر السنه :

((مهر السنه )) مقدار مهریه اى است که رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) براى کلیه همسران و دخترانش تعیین نموده است و معمولا مهریه زنان آل محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) نیز این چنین بوده است و مبلغ آن پانصد درهم مى باشد.⁽⁸⁾ هر مهریه اى افزون بر این مقدار، جنبه ((نحله )) (بخشش ) دارد و با اصل ((مهرالسنة )) منافاتى ندارد. در روایات سفارش شده ، مسلمانان مهریه زنان را بیشتر از مهرالسنة قرار ندهند.⁽⁹⁾ 

قال على بن موسى الرضا (علیه السلام ):

اذا تزوجت فاجهد ان لا تجاوز مهرها مهر السنة وهو خمسماءئة درهم فعلى ذلک زوج رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) وتزوج نسائه .⁽¹⁰⁾ 

امام رضا (علیه السلام ) فرمود:

((هنگامى که ازدواج مى کنى ، سعى کن که مقدار مهریه از مهرالسنة (پانصد درهم ) بیشتر نگردد که رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) با این مقدار مهریه با همسران خود ازدواج کرد)).

عن الحسین بن خالد: قال ساءلت اباالحسن (علیه السلام ) عن مهر السنة کیف صار خمسمائة ؟ فقال : ان الله تبارک وتعالى اوجب على نفسه الا یکبره مؤ من مائة تکبیره ، ویسبحه مائة تسبیحه ، ویحمده مائة تحمیده ویهلله مائة تهلیله ، ویصلى على محمد واله مائة مرة ، ثم یقول : ((اللهم زوجنى من الحور العین )) الا زوجه الله حوراء عین وجعل ذلک مهرها، ثم اوحى الله عزوجل الى نبیه (صلى الله علیه و آله و سلم ) ان سن مهور المومنان خمسمائة درهم ففعل ذلک رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم )، ایما مومن خطب الى اخیه حرمته فبذل له خمسماءة درهم فلم یزوجه فقد عقه ، واستحق من الله عزوجل ان لا یزوجه حوراء.⁽¹¹⁾ 

حسین بن خالد مى گوید: از امام رضا (علیه السلام ) پرسیدم : چرا مهرالسنة پانصد درهم نقره گردید؟

حضرت در پاسخ فرمود:

خداوند بر خود واجب کرده که اگر انسان با ایمان صد بار ((الله اکبر)) و صد بار ((سبحان الله )) بگوید و صد بار ((احمدالله )) و صد بار ((لا اله الا الله )) بگوید و صد بار صلوات بر محمد و آلش بفرستد، بعد عرض کند: ((خدایا مرا با حورالعین تزویج کن )) حتما خداوند حورالعین را در آخرت همسر او مى گرداند و همین اذکار که جمعا پانصد بار مى شود مهر آن حورالعین است . سپس خداوند به پیامبرش وحى کرد که : مهریه هاى زنهاى با ایمان را پانصد درهم سنت کن . رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) همین مقدار را براى مهریه سنت نمود. سپس فرمود: هر مومنى که از دختر شخص مسلمانى خواستگارى کند و پانصد درهم به عنوان مهریه بذل کند، ولى آن شخص مسلمان این مبلغ را کم شمرده و جواب رد بدهد، با خواستگار بدرفتارى و نامهربانى کرده است . و سزاوار است که خداوند او را در قیامت همسر حوریان بهشتى ننماید.

حکم شیربها

معمولا در بین عده اى از مردم مرسوم است که به هنگام تعیین مهریه ، چیزى را به عنوان شیربها معین مى کنند. شیربها را غالبا قبل از عروسى و به صورت نقد در اختیار خانواده عروس قرار مى دهند. باید گفت ، تعیین شیربها به یکى از دو صورت مى تواند انجام بگیرد که هر کدام حکم جداگانه اى دارد:

1 - اول اینکه شیربها واقعا جزئى از مهر باشد که والدین دختر به صورت نقد آن را دریافت کنند براى اینکه کمکى در خرید جهازیه دختر باشد. در این صورت وجه نقد گرچه به عنوان شیربها نامیده مى شود ولى در واقع جزء مهر است و دختر مالک آن است نه والدین او. چنین قراردادى در شرع جایز است ولى باید توجه داشت که فقط دختر مى تواند مالک آن وجه نقد به عنوان شیربها باشد، نه دیگران و هرگونه تصرف در آن باید به اذن دختر باشد.

2 - دوم اینکه شیربها جزء مهر نباشد، بلکه والدین دختر به عنوان حق الزحمه مقدارى وجه دریافت کنند تا در امر ازدواج کارشکنى ایجاد نشود. این قرارداد از نظر اسلام باطل ، ولى اصل عقد صحیح است ، والدین دختر هرگز حق ندارند به عنوان شیربها چیزى را بدون رضایت از داماد بگیرند که در این صورت حرام و نامشروع است .

الوشاء عن الرضا (علیه السلام ): قال سمعته یقول :

لو ان رجلا تزوج المراءة وجعل مهرها عشرین الفا وجعل لابیها عشرة الاف کان المهر جایزا والذى جعل لابیها فاسدا.⁽¹²⁾ امام رضا (علیه السلام ) فرمود:

اگر مردى با زنى ازدواج کند و مهر او را بیست هزار دینار یا درهم قرار دهد و شرط کند که ده هزار هم به پدرش بدهد، مهر جایز است ولى آنچه را براى پدر دختر قرار داده فاسد است .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- وءاتوا النساء صدقاتهن نحلة . (سوره نحله / آیه 4)

و مهر زنان را (به طور کامل ) به عنوان یک بدهى (یا عطیه ) به آنان بپردازید. در این آیه به سه نکته لطیف و اساسى اشاره شده است : 1 - از مهر، به عنوان صدقه یاد شده زیرا صدقه از ماده صدق است و از این جهت به مهر، صداق گفته مى شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد در امر خواستگارى است . 

2- تفسیر نور الثقلین ، جلد 1، ص 440 - عیون اخبار الرضا، جلد 2، ص 94. 

3- بحارالانوار، جلد 103، ص 351. 

4-الصداق ما تراضیا علیه الناس من قلیل او کثیرا فهذا الصداق . (وسائل الشیعه ، جلد 15، ص 2)

مهر آن است که بر آن راضى شوند، کم باشد یا زیاد. 

5-من لا یحضره الفقیه ، ص 410. 

6- آیة الله شهید مدنى نماینده رهبر فقید انقلاب اسلامى ایران و امام جمعه بزرگوار تبریز بود که به دست منافقین کوردل به شهادت رسید. 

7- یادواره شهید محراب ، ص 265. ((آیت الله مدنى )) 

8- هر درهم 6/12 نخود مسکوک است . 

9-وسائل الشیعه ، جلد 15، ص 6 - فروع کافى ، جلد 5، ص 376. 

10- بحارالانوار، جلد 103، ص 350. 

11-فورع کافى ، جلد 5، ص 376. 

12- وسائل الشیعه ، جلد 15. ص 19.